Moet Soyoez het werk weer overnemen?

Maandag keert het ruimteveer Discovery naar de aarde terug, maar er is een grote kans dat de Amerikaanse shuttles dan weer voor relatief lange tijd aan de grond blijven staan. Naast de geplaagde Amerikaanse toestellen blijft dan opnieuw de oude, onverwoestbare en veertig jaar oude Russische Soyoez over om de verbinding met het ISS te onderhouden.

Toen geruchten over problemen met het hitteschild van Discovery vorige week opdoken, was een Russisch ruimtevaartdeskundige er als de kippen bij om snel verscheidene Soyoez-toestellen te bouwen om de zevenkoppige bemanning van Discovery samen met de twee bewoners van het International Space Station (ISS) te evacueren indien Discovery onmogelijk zou kunnen terugkeren.

"Indien we hard doorwerken, kunnen we in januari of februari met drie Soyoez-toestellen negen mensen naar beneden brengen," aldus Nikolai Sevastyanov, directeur van de Russische raketfabrikant RKK Energia. Het voorstel was zuiver theoretisch, want de astronauten hebben in het ISS niet voldoende voedsel en water om het zo lang vol te houden. Maar het geeft wel aan hoeveel bewonderingen de Russische ruimtevaart heeft voor het bejaarde ruimtetuig.

De Russische ruimtevaart heeft geen dodelijke slachtoffers meer geëist sinds drie kosmonauten in 1971 tijdens de terugkeer naar de aarde om het leven kwamen. De voorbije twee decennia zijn wel veertien NASA-astronauten om het leven gekomen bij ongevallen met de space shuttles Columbia en Challenger.

De Soyoez en zijn onbemande cargo-versie - de Progress - dateren van het midden van de jaren zestig en kunnen in tegenstelling tot de shuttles slechts éénmalig gebruikt worden. De kostprijs van een Progress kost ongeveer 22 miljoen dollar, waarmee hij iets goedkoper is dan de Soyoez. De meest moderne shuttle, de Endeavour, kostte meer dan een decennium gelegen 2 miljard dollar.

In tegenstelling tot de ruime shuttle is de Soyoez duidelijk geen toestel voor mensen die lijden aan claustrofobie. De drie kosmonauten moeten tijdens hun tweedaagse trip naar het ruimtestation constant in hun zetel blijven zitten. Bovendien kan de Progress amper 2,25 ton cargo meezeulen, minder dan een vijfde wat de Amerikaanse shuttle kan transporteren.

De Russische ruimtevaartorganisatie en de kosmonauten zijn het echter niet eens met de kritiek op de leeftijd van hun ruimteschip. Ze stellen dat de jongste versie - de Soyoez TM - modern apparatuur heeft en alleen in ontwerp nog op de originele Soyoez lijkt.

Op het einde van de jaren tachtig bouwden de Russen hun eigen versie van de shuttle. Dat ruimteveer - de Buran - maakte in 1988 zijn maidenvlucht. Daarbij werd gesteld dat de Buran superieur was aan de Amerikaanse shuttle, aangezien het toestel op automatische piloot kon vliegen en een grotere capaciteit had. Door de ineenstorting van de Sovjet-Unie verdween de Buran echter in de mottenballen.

Op dit ogenblik staan verscheidene Buran-exemplaren te roesten in hangars en ééntje ligt verloren op een afvalsite naast de spoorweg waarlangs het Soyoez-materiaal wordt getransporteerd naar de ruimtevaartbasis Baikonoer in Kazakstan. Een ander exemplaar is tentoon gesteld in het Gorky Park in Moskou.

Door de inkomsten van de Russische petroleumexport heeft de ruimtevaartorganisatie er echter een groter budget gekregen en er wordt gewerkt aan de Clipper, die de opvolger moet worden van de Soyoez. De Clipper zal verscheidene keren gebruikt kunnen worden, maar Nikolai Moiseyev, onderdirecteur van het Russische ruimtevaartprogramma, benadrukt dat er geen gelijkenissen zijn met de Amerikaanse shuttles of de Buran.

Ondanks de verhogingen blijft het Russisch ruimtevaartbudget nog altijd beperkt tot 638 miljoen dollar per jaar, een aalmoes vergeleken bij de 16,5 miljard dollar werkingsmiddelen van de NASA. Daarom heeft Rusland een aanbod gedaan aan het European Space Agency (ESA) om de Clipper gezamenlijk te ontwikkelen en ook de kosten gezamenlijk te dragen.

Tijdens de twee en een half jaar opschorting van het Amerikaanse shuttle-programma na de ramp met het Amerikaanse ruimteveer Columbia was de Soyoez de enige verbinding met het ruimtestation. De shuttle blijft echter belangrijk, want het Amerikaanse ruimteveer is het enige dat nieuwe bouwonderdelen kan aanbrengen om het ruimtestation verder uit te bouwen.

Rusland heeft al gezegd dat het de Amerikanen een factuur zou bezorgen voor het gebruik van de Soyoez en Progress indien de shuttles nog langere tijd aan de grond gehouden zouden worden. Bij voorgaande vluchten verdiende Rusland geen geld omdat het nog schulden had af te lossen aan de NASA. Maar vanaf volgend jaar zouden Soyoez-missies op een commerciële basis worden georganiseerd.