Nieuw succes voor communistische tv-figuur?

Een communistische televisieheld uit de Koude Oorlog keert terug op het Tsjechische scherm. Maar dit keer leren ze de meer verborgen kantjes van het personage kennen. Waar de figuur destijds het communistische regime steunde, blijkt hij nu al die tijd in het geheim een agent van de Amerikaanse CIA te zijn geweest.
"In de jaren zeventig was majoor Jan Zeman de held van een Tsjechische politiereeks en probeerde daar verraders te beletten door het Ijzeren Gordijn naar het westen te vluchten," meldt het persbureau Reuters. "Maar in de nieuwe film 'Major Zeman Returns' blijkt dat hij al die tijd een dubbelagent is geweest van de CIA."

Czech television viewers are about to be exposed to a similarly shocking turnaround, when a well-known communist-era Czech television detective returns to the screens and is revealed to have been a mole for the West all along.

"Een klein land moet doen wat de grootmachten zeggen," voerde Jan Culik, docent Tsjechisch aan de universiteit van Glasgow, aan. "Maar tegelijkertijd ziet men er de humor in. Aangezien de Verenigde Staten nu de belangrijkste supermacht is, herschrijven we de geschiedenis en maken we van een communistisch televisie-detective een CIA-agent. Dat laat ons lachen."

Het persbureau benadrukt dat de Zeman-reeks als entertainment de evenknie was van Amerikaanse feuilletons als 'Magnum', maar door vele critici werd afgewezen als propaganda. De reeks werd gedraaid tijdens de repressieve periode nadat de Sovjet-troepen Tsjechoslovakije was binnen gevallen naar de opstand van de Praagse Lente in 1968. Culik benadrukte dat de bevolking een onuitgesproken afspraak had gemaakt met de autoriteiten en daarbij beloofde zich in ruil voor consumptiegoederen en entertainment gedeisd te zullen houden.

De nieuwe film, die volgend jaar zal opgenomen worden, gebruikt gebeurtenissen uit de originele serie om ze vervolgens te verdraaien. Daarbij wordt nu aangevoerd dat Zeman een collega had helpen ontsnappen naar Oostenrijk. Het hoofdpersonage, nu een zeventiger, komt terug uit pensioen om te vermijden dat terroristen een aanslag zouden plegen op een NATO-samenkomst in Praag.

De plannen moeten echter nog steeds met kritiek afrekenen. "Sommigen stellen dat Zeman een communistische propagandafiguur is en samen met de borstbeelden van Stalin en Lenin zou moeten begraven worden," aldus het persbureau. Zo stipte Josef Masin, een Tsjechisch vluchteling, aan dat het kijken naar Zeman hem bijzoner moeilijk valt. Zeman ontsnapte naar West-Duitsland, maar in de originele Zeman-reeks wordt hij gearresteerd vooraleer hij uit Praag kan verdwijnen. "Men zou een film moeten maken over de echte feiten in plaats van er een sensationeel sprookje van te maken," aldus Masin.

Jiri Sequens (83), de regisseur van de originele Zeman-reeks, is al evenmin tevreden. Hij noemt zichzelf overtuigd marxist en zegt dat de film een belediging is van zijn werk. "Zeman was nooit een spion, maar een detectieve," voerde hij aan. Sequens heeft geregeld een revival van Zeman proberen tegen te houden en weigerde de rechten op het personage te verkopen. Huidig producer Pavel Dvorak loste dat op door te onderhandelen met Oldrich Zelezny, de auteur van de Zeman-kortverhalen, waarop de televisiereeks is gebaseerd.

Verwacht wordt dat de film commercieel een groot succes zal worden. Dat is ook gebleken met andere hernemingen uit het communistische tijdperk. Toen de Zeman-reeks door de Tjechische televisie in 1999 werd hernomen, werd de zender door een groep voormalige politieke gevangenen voor de rechter gedaagd wegens het overtreden van een wet op het verspreiden van propaganda. De rechter wees de eis af en de hernemingen werden uiteindelijk door een kwart van alle Tsjechen bekeken.