Is schrikkelseconde er teveel aan?

Het duurt nog wel eventjes voor we zover zijn, maar 1 januari 2006 zal iets langer duren dan een gewone dag van het jaar. Er wordt dit jaar op nieuwjaarsochtend immers een schrikkelseconde ingelast. Amerikaanse informatici vrezen echter voor computerproblemen en sturen daarop aan op het afschaffen van de schrikkelseconde.

De International Telecommunication Union (ITU) vindt de invoering van een schrikkelseconde nodig om de tijd bij te schaven die verloren is gegaan door de vertraging ten gevolge van de vertraging van de aarde door de aantrekkingskracht van de maan. Dat zorgt ervoor dat er een verschil ontstaat tussen de astronomische tijd tegenover de atoomtijd. Om dat verschil uit te wissel wordt geregeld een schrikkelseconde ingelast.

Sinds 1967 wordt gewerkt met Universal Clock Times (UCT), die vastgelegd wordt door ongeveer 200 atoomklokken. Die werken met atoomsecondes, die bepaald werden als één 84.000ste deel zijn van een dag. Maar zo sinecuur is de aarde niet en dus kwam men al vug tot de vaststelling dat er afwijkingen waren. Sinds 1972 heeft men de wereldtijd op de atoomklokken dan ook 22 keer aangepast.

De voorbije zeven jaar is er echter geen schrikkelseconde meer geweest. Had de aarde het einde beet? Ze draaide volgens experts in ieder geval met een meer gelijkmatige snelheid. Wetenschapper Dave Rubincam van het Goddard Space Flight Center (NASA) in Washington vermoedt dat dit te maken heeft met verschuivingen in de aardkern.

Ook de tsunami zou daarin een rol gespeeld hebben. Die zorgde er immers voor dat die rampzalige decemberdag acht miljoensten van een seconden korter was. De kortste dag van de voorbije honderd jaar zou echter 13 juli 2003 geweest zijn. Die duurde volgens de International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) 1,5 duizendsten van een seconde korter dan 24 uur.

Wanneer de astronomische tijd meer dan 0,9 seconden achterhinkt op de atoomtijd, grijpt de IERS in. Dan wordt de ITU verwittigd, die op zijn beurt bepaalt op de schrikkelseconde op 1 juli of 1 januari wordt ingevoerd.

Maar tijdens een ITU-congres volgende maand in Genève zal de Amerikaanse afvaardiging het afschaffen van de schrikkelseconde voorstellen. Correcties zouden pas mogen ingevoerd worden wanneer de afwijkingen echt belangrijk worden. Dat zou honderden jaren kunnen duren.

Toestellen moeten immers tot op microsecondes met elkaar kunnen samenwerken. In het verleden zou dit al tot incidenten geleid hebben. Op 1 januari 1996 zou een Amerikaanse radiostation daardoor een verkeerd programma de lucht hebben ingezonden. Eén jaar later zou zelfs de hele Russische satellietnavigatie hebben plat gelegen.

Het is trouwens satellietnavigatie die aan de grond zou liggen van het Amerikaanse verzoek. Het GPS-systeem werkt immers niet met schrikkelseconden en loopt daardoor nu al veertien seconden achter op de wereldtijd. In de transportsector - vooral met vliegtuigen - zou dit het risico op ongevallen verhogen.

"Niet de schrikkelseconde, maar wel de slecht geprogrammeerde software is het probleem," reageert echter Andreas Bauch van de Universiteit van Braunschweig, waar de Duitse atoomtijd gemeten wordt. De afschaffing van de schrikkelseconde zou bovendien zelf ook tot complicaties kunnen leiden. Telescopen en satellieten zijn op de aanpassing aan de juiste tijd aangewezen om exacte metingen te doen in het heelal.