Amerika in het verweer tegen Wal-Mart

De Amerikaanse supermarktketen Wal-Mart heeft niet bepaald de beste naam. Vooral hoe de groep zijn werknemers uitperst en discrimineert maakt het concern bijna even berucht als Enron en andere schandaalbedrijven. Maar WM-topman Lee Scott heeft het over een gecoördineerde en berekende aanval tegen het bedrijf.

Wal-Mart telt 1,3 miljoen medewerkers, maar staat bekend om het discrimineren van vrouwelijke werknemers en de uitbuiting van buitenlandse arbeidskrachten. In de loop van de jaren groeide daarentegen onderhuids reactie en dat is dit jaar geëxplodeerd in een samenwerking tussen organisaties van werknemers, vrouwenrechten, milieu-activisten en stadscomité's. In de herfst komt er trouwens een documentaire, van regisseur Robert Greenwald, over het bedrijf op de markt.

"De activisten willen het complet business model van het bedrijf veranderen," merkt het magazine Salon op. "Alle misbruiken bij Wal-Mart komen volgens hen neer op een compleet negeren van het algemeen belang uit een absoluut winstbejag. Lage lonen en een misprijzen voor de wet staan centraal in de handelspraktijken van de keten."

"Wanneer Wal-Mart zijn werknemers degelijk zou betalen en hen een degelijke ziekteverzekering zou aanbieden en rekening zou houden met zijn buren, zou het Wal-Mart niet zijn," stippen de critici aan. Salon-journaliste Liza Featherstone voegt er aan toe dat Wal-Mart dit verzet decennia lang heeft laten opbouwen.

Het bedrijf werd opgericht in 1961 in Bentonville (Arkansas). De groei van de eerste jaren gebeurde vooral in het zuiden van de Verenigde Staten, waar de vakbonden door de wetgever heel beperkt worden in hun mogelijkheden en macht. Naarmate Wal-Mart groter werd, begon het met zijn lage lonen zware druk uit te oefenen op de hele supermarktindustrie.

"De United Food and Commercial Workers International Union (UFCW) probeerde de arbeiders van Wal-Mart wel te organiseren, maar door de zwakke basis van het vakbondswerk, de laksheid van de controlerende overheid, het efficiënte verzet van Wal-Mart tegen vakbondswerking en de illegale paden die de groep volgde, kwam daar niet veel van in huis," aldus Salon.

Er wordt aan toegevoegd dat geen enkele werknemer van Wal-Mart aangesloten is bij een vakbond. "De UFCW heeft nu besloten om Wal-Mart van buitenaf aan te vallen door de praktijken van Wal-Mart aan de de grote klok te hangen," stipt het magazine aan. "Dat leidde tot de pr-campagne 'Wake Up Wal-Mart' (WAWM), waarbij het bedoeling is om het Amerikaanse publiek te mobiliseren tegen de keten."

WAWM-campagneleider Paul Blank stelde dat Wal-Mart verantwoording moet afleggen tegenover het Amerikaanse volk, want dat zijn immer de klanten van de keten. "De organisatie wil de consument overtuigen elders te winkelen, zodat men de keten zou kunnen raken in zijn portefeuille," aldus Salon.

Blank en enkele van zijn medewerkers zijn afkomstig van de campagne van gewezen presidentskandidaat Howard Dean, waarbij volop gebruik gemaakt werd van het internet en ongeïnteresseerden uiteindelijk overtuigde activisten werden.

De WAWM-campagne gebruikt vergelijkbare strategieën. "Mensen kunnen op de website een plaatselijke Wal-Mart zogenaamde adopteren en toetreden tot een plaatselijk actiecomité," merkt Salon op. "Vervolgens worden ze met e-mail verwittigd van allerlei acties en vergaderingen."

Naast die campagne is er ook Wal-Mart Watch (WMW), opgezet door de Service Employees International Union (SEIU). Daar wordt gepoogd alle acties tegen Wal-Mart te coördineren en informatie door te spelen aan een grote groep van critici. "Wal-Mart lijkt vooral schrik te hebben van het SEIU-project, dat een hele website besteedt aan kritiek op de keten."

Featherstone merkt op dat er beide groepen rivaliteit heerst, maar stelt dat ze ook bijzonder complementair zijn. WAWM is het efficiënts in het mobiliseren van de vakbonden, terwijl WMW het breder publiek moet aanspreken. Inmiddels zouden de campagnes al vruchten hebben afgeworpen, want het aandeel van de keten doen het op de beurs al een hele tijd bijzonder povertjes. Dat is volgens analisten het gevolg van negatieve pers (headline risk).

Maar er is meer. Al verscheidene jaren doen locale actiegroepen pogingen om nieuwe vestigingen van Wal-Mart in hun omgeving te verhinderen. "Ze zorgen immers voor een stijgende verkeersdrukte, maar vernietigen ook de plaatselijke middenstand en dragen op die manier bij tot de verarming van de bevolking," aldus Salon.

In een aantal steden is men erin gelukt om de opening van een nieuwe winkel te beletten. WMW probeert deze afzonderlijke acties te coördineren en de actievoerders met elkaar in contact te brengen. Het bedrijf geeft toe dat die acties ervoor gezorgd hebben dat de keten niet langer meer groeit.

Wal-Mart heeft op het Amerikaanse platteland nagenoeg een saturatiepunt bereikt en in een aantal gevallen kannibaliseren vestigingen elkaar. Een verdere groei moet de keten zoeken in het stedelijke Amerika, maar daar krijgt het zwaardere tegenwind. "In steden zijn de vakbonden immers sterker," aldus Featherstone. "De stedelijke bevolking voelt zich ook vlugger geraakt door de sociale wanpraktijken en discriminatie bij Wal-Mart. Bovendien wordt Wal-Mart ook uit snobistische redenen gemeden, terwijl het in de steden ook gemakkelijker is om mensen te informeren en mobiliseren."

Dat de acties tegen Wal-Mart zo'n weerklank hebben, heeft volgens Featherstone ook te maken met de weinig positieve periode die de Amerikaanse vakbonden op dit ogenblik doormaken. "Wal-Mart is een herkenbaar en gemeenschappelijk doelwit," aldus de Salon-journaliste. "Bovendien vinden vele mensen dat George W. Bush tijdens zijn tweede ambtsperiode veel te veel inspeelt op de belangen van het zakenleven."

Uit een onderzoek van Westhill Partners blijkt alvast dat de waardering van de publieke opinie voor Wal-Mart sedert de lente van 59 naar 50 procent is gezakt. "Maar Wal-Mart heeft zijn eigen pr-machine op gang gebracht en moet ook in staat geacht worden om politici (financieel) te beïnvloeden," stelt Featherstone nog. "Bovendien blijft het prijsniveau nog altijd een overtuigend middel om het publiek aan zijn kant te houden."

Zonder voldoende progressieve mensen in de regering en een grotere collectieve ethos zouden de pogingen van de actievoerders tegen Wal-Mart volgens Featherstone dan ook wel eens kunnen mislukken. "Maar ze bouwen instituten op die een lange strijd kunnen volhouden," voegt ze daar aan toe.