Exposeren van mummies onethisch?

Een museum in de Argentijnse stad Salta wil een expositie opzetten met drie mummies van kinderen die eeuwen geleden aan de goden werden geofferd. De plannen van het museum stuiten echter op verzet uit diverse hoeken. Daarbij wordt vooral gewezen op het onetische en commerciële aspect van een dergelijk initiatief.

"De drie Inca-kinderen - vermoedelijk offers van een ritueel - behoren tot de best bewaarde mummies van de wereld," schrijft Monte Reel in The Washington Post. "Nu wil men hen tentoon stellen in het Museum of High Altitude Archaeology in de Argentijnse stad Salta."

Maar Reel merkt op dat niet iedereen is gelukkig met deze publieke tentoonstelling van menselijke overblijfselen. "Een organisatie van de oorspronkelijke Argentijnse bewoners proberen de expositie te blokkeren, want volgens hen worden hun kleine broers en zusters daardoor onteert," merkt de WP-journalist op. "Bovendien noemen museain Buenos Aires de tentoonstelling morbide en de ontdekker vreest dat de tentoonstelling de mummies zal beschadigen."

Johan Reinhard, wetenschapper van de National Geographic Society, ontdekte de mummies zes jaar geleden, samen met Inca-gebruiksvoorwerpen, boven op de top van de meer dan 7.000 meter hoge berg Llullaillaco in de buurt van de grens tussen Argentinië en Chili. De lichamen van de twee meisjes en een jongen - zes tot vijftien jaar oud - waren nietkunstmatig gemummificieerd, maar natuurlijk bewaard door een combinatie van de vriestemperatuur, ijle lucht en een matige vochtigheid. Op hun lichamen waren geen tekenen van geweld te vinden en de wetenschap pers vermoeden dat ze op een grafaltaar achtergelaten werden om dood te vriezen als offergift aan een berggod.

National Geographic had één jaar exclusieve rechten op de mummies en de gebruiksvoorwerpen, waarna de collectie overgedragen werd aan deArgentijnse overheid. Daarop werd besloten om in Salta een Inca-museum te openen om deze vondsten tentoon te stellen.

Vorig jaar november werd het Museum of High Altitude Archaeology geopend in een gerestaureerd negentiende eeuws Viktoriaans pand. Daar zijn op dit ogenblik gouden en zilveren beelden, textiel en vaatwerk tentoon gesteld. Voor zijn eerste verjaardag op 19 november wil het museum nu ook de mummies tentoon stellen. Daarbij zou een rotatie worden toegepast, waardoor telkens één mummie zou worden geëxposeerd.

"Ik weet niet of het juist of verkeerd was om de mummies van de berg te halen," vertelde museum-directeur Gabriël Miremont. "Maar we hebben ze nu eenmaal. Nu hebben we de keuze om ze in het laboratorium te laten met enkele wetenschappers of hen te delen met de maatschappij. Ik denk dat het democratischer is om iedereen de kans te geven hen te zien."

Miremont stelde dat het museum samenwerking heeft gezocht met vertegenwoordigers van de originele bevolking. "In eerste instantie warenze skeptisch, maar dat veranderde toen we hen duidelijk konden maken dat de tentoonstelling de doden zouden eren en hen niet exploïteren."

Maar de krant merkt op dat de grootste organisatie van inlandse stammen zich sterk verzet tegen de tentoonstelling. Advocaten werden ingeschakeld om de tentoonstelling te beletten. De organisatie zou liefst hebben dat de mummies zouden teruggebracht worden naar de bergtop. "Deze kinderen zijn op een gewelddadige manier van hun heilige rustplaatsen weggerukt en we beschouwen dit als een aanval op ons volk," benadrukte Rogelio Guanuco, voorzitter van de Indigenous Association of Argentina, die 65 procent van de 868 Argentijnse Indiaanse gemeenschappen vertegenwoordigt. "Het exposeren van deze lichamen is nog erger, want daardoor wordt iets spiritueel tot iet commercieels omgevormd."

Het is volgens Monte Reel niet duidelijk waar de kinderen oorspronkelijk vandaan kwamen. "Dat maakt het moeilijk om te bepalen wie het recht kan opeisen om in hun naam te spreken," voegt de WP-journalist er aan toe. Reinhard stelde dat de kinderen zelfs tot een volk uit Chili zouden kunnen behoord hebben en met een hele groep naar de bergtop reisde.

"Dat zou de juridische complicaties alleen nog maar erger maken," meent de krant. "Omdat niet alle Indiaanse culturen hun geofferde doden als onaantastbare, heilige objecten beschouwen, maakt de onzekerheid van afkomst het ethisch debat nog moeilijker."

Reinhard stelde dat deze offers werden begraven, maar dat sommigestammen andere offers in het verleden wel hebben geëxposeerd om publiekelijk geëerd te worden. Reinhard ontdekte tijdens zijn expedities in totaal achttien stoffelijke overschotten. Zijn meest beroemde ontdekking was de mummie van Juanita, het Peruviaanse ijsmeisje, een pré-Columbiaanse tiener die blijkbaar ook op een bergtop aan de Inca-goden werd geofferd.

"Toen de mummie in 1996 tentoon gesteld werd bij de National Geographic Society in Washington, grapte president Clinton dat hij met het meisje graag een afspraakje had gemaakt indien hij nog vrijgezel was geweest," schrijft Reel.

Maar de WP-journalist voegt er aan toe dat experts steeds meer geneigd zijn om menselijke overblijfselen af te schermen, zeker wanneer het inlandse stammen betreft. "De voorbije jaren hebben veel musea menselijke overblijfselen terugbezorgd aan inlandse stammen die daarom vroegen. Zo heeft het Amerikaanse National Museum of Natural Historyal 3.300 lichamen en 88.000 grafvoorwerpen terugbezorgd aan de Amerikaanse indianen.

Jose Antonio Perez Gollan, directeur van het Ethnographic Museum of the University of Buenos Aires, behoort tot de grote tegenstanders van de tentoonstelling in Salta. "Het tentoonstellen van menselijke over blijfselen beantwoordt aan de ergste instincten van morbide nieuwsgierigheid," voerde hij aan. "Bovendien bieden zij weinig educatieve waarde."

Reel benadrukt dat de bezoekers de mummies zullen kunnen bekijken door een venster, waarbij ze een zicht hebben op een kamer met deexacte atmosferische omstandigheden van de bergtop. Reinhard vreesde echter dat de ruimte niet voldoende zou getest worden vooraleer de tentoonstelling geopend wordt.

"Het kan vele jaren vooraleer een klein atmosferisch verschil wordt opgemerkt en indien er ook maar één klein lek is, kan tegen die tijd onherstelbare schade zijn aangericht," benadrukte hij. "Aan de bewaring van de mummies is zoveel aandacht besteed dat het echt spijtig zou zijn indien achteraf zou blijken dat al die inspanningen tot niets hebben geleid."

Op ethisch vlak toonde Reinhard zich echter geen tegenstander van de tentoonstelling. "De confrontatie van de mummies kan mensen in contact brengen met culturen waar ze voordien geen idee over hadden en een dergelijke band kan een enorme educatieve waarde hebben," meende hij. "De authenticiteit is belangrijk. Een replica heeft nooit dezelfde emotionele kracht."